گل پنیرک (ختمی)
گیاهی است علفی، به ارتفاع تا ۶۰ سانتی متر و پایا. به صورت خودرو،
در بسیاری از نقاط می روید و برای استفاده نیز کشت می گردد.
قسمت مورد استفاده ی پنیرک برگ و گل می باشند. البته در اکثر نواحی،
گل پنیرک مورد استفاده قرا می گردد. این گیاه در ایران رویش ندارد و گونه ی نزدیک
به آن به نام M.neglecta مورد استفاده قرار می گیرد. گونه ی موجود در ایران،
به بلندی گونه ی اول نیست و به حالت تقریبا خوابیده است و حداکثر تا ۴۰ سانتی متر
مرتفع می شود. برگ ها دارای حالت دایره ای و دندانه دار و گل ها، بنفش رنگ و کوچک هستند.
قسمت مورد استفاده ی پنیرک در ایران، گل های بنفش رنگ خشک شده ی آن می باشد.
محل رویش گیاه در ایران نواحی البرز، اطراف تهران، شمال ایران، آذربایجان، آستارا،اصفهان،
نواحی مرکزی ایران، خراسان، دامغان، سمنان، جنوب ایران، کرمان، بلوچستان و سایر نقاط می باشند.
ترکیبات مهم گل پنیرک (ختمی)
گل های پنیرک بیش از ۱۰ درصد موسیلاژ دارند. این موسیلاژ در اثر هیدرولیز،
تبدیل به گالاکتوز، آرابینوز، گلوکز، رامنوز و اسید گالاکتورونیک می شود.
هم چنین گل های پنیرک حاوی مقدار کمی تانن و حدود یک دهم درصد
لوکوآنتوسیانین ها و ۷ درصد آنتوسیانین ها می باشد(نسبت به وزن خشک گل).
خواص و فواید درمانی گل پنیرک (ختمی)
دم کرده ی گل ها به خاطر داشتن موسیلاژ، یکی از داروهای خوب ضد سرفه است.
هم چنین به عنوان ضد نزله(زکام) و تورم دهان و گلو مصرف می شود.
از سویی چون دارای خاصیت قابض ضعیف است، تا حدی به عنوان ضداسهال عمل می کند.
در طب عوام از خوراکی آن، به منظور مشکلات مثانه و به صورت ضماد موضعی
در التیام زخم ها استفاده می شود. از رنگ آن(آنتوسیانین های آن)، برای مواد غذایی استفاده می شود.
طریقه و مقدار مصرف گل پنیرک (ختمی)
تهیه چای:بر روی ۲ گرم از گل ها، یک لیوان آب سرد ریخته و حداکثر ۵ دقیقه
می جوشانیم. هم چنین می توان بر روی همین مقدار گل پنیرک (ختمی) ، یک لیوان آب
در حال جوشیدن ریخته و پس از ۱۵ دقیقه، صاف نموده و میل کنیم.
نکات قابل توجه در خواص درمانی چای گل پنیرک (ختمی)
*اثرات گل پنیرک (ختمی) ، عمدتا مربوط به موسیلاژ و آنتوسیانین آن است
که یکی از مهم ترین داروهای ضد سرفه و مفید برای رفع گرفتگی صدا است.
* بهتر است پس از صاف کردن دم کرده، گل را کمی فشار داد
تا تمام موسیلاژ استخراج شده و تفاله را دور بریزیم.
* هنگام تهیه ی فرآورده، نباید بیش از ۵ دقیقه آن را بجوشانیم،
چون باعث هیدرولیز موسیلاژ و کم اثر شدن محصول می شود.
*در منابع جدید مصرف گیاه را برای درمان کم خونی، مفید گزارش نموده اند.
*مهم ترین فواید و خواص گل پنیرک شامل : ضد درد، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، قابض، ملین، ادرار آور، خلط آور و مقوی رحم.
اثرات مهم درمانی و خواص برگ پنیرک (ختمی)
اثرات مهم برگ پنیرک مشابه با گل های آن است؛ به ویژه جهت درمان تورم
قسمت های بالای راه های تنفسی و گلو، تورم های روده ای – معدی، مناسب است.
برگ پنیرک به عنوان یکی از گیاهان مؤثر در عوارض سرماخوردگی به ویژه سرفه،
در تعداد زیادی از فرمولاسیون های سرماخوردگی، مخلوط با گیاهان دیگر وجود دارد.
گفتنی است تاکنون عوارضی از مصرف گل و یا برگ پنیرک گزارش نشده است.
نکات مهم درمورد خواص و فواید دارویی و درمانی گل پنیرک (ختمی)
*گیاه پنیرک موجود در ایران(Malva neglecta)، از نظر خواص دارویی مشابه با
پنیرک موجود در نقاط دیگر دنیا است. این دو گونه گیاه از یک جنسی هستند که شرح آن داده شده است.
*خواص گل و برگ پنیرک، نزدیک به هم است؛ ولی اثرات گل به دلیل داشتن آنتوسیانین و لکوآنتوسیانین ها، کامل ترمی باشد.
* برای استفاده از خواص کامل پنیرک، می توان مخلوطی از گل و برگ آن را مورد استفاده قرار داد.
*برای جمع آوری گل ها، بهتر است در زمان باز شدن گل ها که اکثرا در تابستان است،
این کار صورت گیرد، جمع آوری برگ ها در فصل بهار باید صورت گیرد.
*در بازار ایران، فقط گل پنیرک (ختمی) به صورت خشک شده(بنفش رنگ) وجود دارد که می توان طبق روش ذکر شده، از آن استفاده کرد.
خواص پنیرک خشک شده و عرق پنیرک در طب سنتی
از نظر طب سنتی گیاه پنیرک را معتدل می دانند، اخلاط غلیظ را رقیق و
اخلاط خیلی رقیق را معتدل می کند. ساییدگی برگ آن برای شکستگی اعضاء مفید است،
ترکیب آن با روغن زیتون برای سوختگی و عقرب گزیدگی مفید است، دم کرده ی ساقه و برگ آن با شکر، گرفتگی صدا را برطرف می سازد.
در درمان التهاب های تنفسی و جوش های پوستی کاربرد دارد، دارای ویتامین A و B و C است
و در درمان بیماری های کلیه و مثانه بسیار مؤثر است، ضدسرفه و مرهم سینه است.
برگ و ریشه پنیرک اگر به شکل ضماد درآید و روی دمل و یا کورک قرار گیرد باعث می شود تا بسیار سریع سر باز کنند.
خواص جوشانده پنیرک (ختمی)
جوشانده ی آن برای عفونت های مثانه، اسهال خونی و سرفه های شدید موثر
و مفید است، دم کرده ی آن برای کسانی که دچار یبوست و دارای معده
و روده های تنبلی هستند، توصیه می شود.
در درمان برونشیت و استفراغ نیز استفاده می شود، به صورت غرغره
در رفع تحریکات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار مفید است.
برای رفع جوش های صورت نیز می توان از پنیرک استفاده کرد ضمن این که
درد و ناراحتی های محل جوش را تسکین می دهد و به صورت کمپرس یا لوسیون در درمان سوختگی ها موثر است.
برگ پنیرک به عنوان یکی از گیاهان مؤثر در عوارض سرماخوردگی به ویژه سرفه،
در تعداد زیادی از فرمولاسیون های سرماخوردگی، مخلوط با گیاهاندیگر وجود دارد.
در هندوستان از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم کننده و خنک کننده استفاده می شود،
۳۰۰ گرم برگ خشک پنیرک را در یک لیتر آب می جوشانند و به عنوان مسکن می خورند.
استعمال جوشانده آن به صورت کمپرس گرم و حمام، در رفع ناراحتی های بواسیر،
بعضی تومورها، ورم پلک چشم و غیره بین مردم معمول است.
از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب، محلولی به دست می آید که اثر نرم کننده
در پوست بدن دارد و به صورت لوسیون مالیدن بر روی پوست، آرامش و نرمی خاصی
به افرادی که دارای پوست حساس و لطیف هستند می بخشد.
برای تسکین ناراحتی های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب زدگی،
جوشانده ۵۰۰ گرم گل یا ریشه گیاه را در یک لیتر آب تهیه کرده و پس از صاف کردن
به ملایمت در محل سوختگی می مالند.
برای رفع سردردهای یک طرفه شدید، دل پیچه، ورم لوزه ها، درد گلو و آنژین اثر مفید دارد.
